Një tranzicion drejt demokracisë energjetike që përfshin qytetarin
Demokracia energjetike
Në ditët e sotme, energjia, është pjesë e domosdoshme e përditshmërisë sonë. Ajo përdoret për ndriçim, ngrohje, ftohje, shërbime dhe industri, pra për gjithçka, aq sa pothuaj jemi të varur për të kryer punët e përditshme në shtëpi apo në zyrë. Kjo varësi na bën më të ndërgjegjshëm për rolin që energjia luan jo vetëm për mirëqenien e njeriut, por edhe për zhvillimin ekonomik e social të vendit. Të flasësh për energjinë, në ditët e sotme, nuk është më një çështje abstrakte apo një fushë teknike që pakkush e kupton, kjo sepse ajo na prek të gjithëve.
Koncepte kryesore
Konteksti Shqiptar
Prodhimi i energjisë elektrike në Shqipëri ka qenë historikisht nga burimet hidrike. Ndonëse Shqipëria ka burime të konsiderueshme hidrike, sot po përballet me sfida të mëdha në drejtimin e sigurisë së furnizimit të pandërprerë të energjisë. Ndryshimet klimatike kanë ndikuar ndjeshëm në ciklet natyrore të reshjeve. Sezonaliteti i theksuar, ndryshimi i densitetit dhe shpeshtësisë së reshjeve të shiut e dëborës, si dhe periudhat e gjata të thatësirës, kanë ndikuar negativisht në kapacitetet prodhuese të hidrocentraleve. Duke shtuar këtu humbjet në rrjet, si dhe rritjen e vazhdueshme kërkesës së brendshme për energji, Shqipëria shpesh detyrohet të importojë energji duke u përballur me kosto të larta financiare. Në këtë kontekst, debati për domosdoshmërinë e shfrytëzimit të burimeve të tjera të rinovueshme është me vend dhe më aktual se kurrë.
Në dekadën e fundit, kanë nisur të shfrytëzohen edhe burime të tjera të rinovueshme, siç është era dhe dielli, por përhapja dhe kapacitetet e tyre mbeten ende të kufizuara. Prandaj, nevoja për një politikë të qartë dhe të qëndrueshme në drejtim të diversifikimit të burimeve është e domosdoshme, jo vetëm për të përballuar nevojat për energji, por edhe për t’ju bërë ballë sfidave klimatie s dhe për të ndërtuar një sistem energjetik më të qëndrueshëm, më të pavarur dhe më miqësor me mjedisin.
Konteksti Evropian
Nga pikëpamja historike, prodhimi i energjisë elektrike në Evropë u bë objekt monopolesh, pas Luftës së II Botërore. Centralet u bënë përherë e më të mëdhenj dhe përdornin qymyrguri dhe linjit. Në fillim të viteve 1960, u ndërtua centrali i parë nuklear duke besuar se energjia nukleare do të ishte energjia e së ardhmes. Incidentet dhe aksidentet me centralet nukleare, tronditën besimin publik dhe politik në sigurinë e kësaj teknologjie. Kriza e naftës çoi në rritjen e çmimit nga vendet prodhuese dhe qytetarët evropianë u ndërgjegjësuan se ishin tejet të varur nga importet e naftës. Kjo përvojë sjellë nevojën për një tranzicion energjetik. Duke qenë se sektori i energjisë zë 75% të emetimeve të gazeve serrë në Bashkimin Evropian, BE-ja ka ndërmarrë një serë politikash për të mbështetur këtë tranzicion, duke synuar pakësimin e ndotjes, rritjen e efikasitetit energjetik dhe promovimin e burimeve të rinovueshme. Nevojat e BE-së për energji janë të mëdha e të larmishme duke përfshirë pothuajse të gjithë sektorët nga transporti, ngrohja, ftohja, ndriçimi e deri tek industritë prodhuese. Nga ana tjetër tranzicioni energjetik kërkon transformime rrënjësore në mënyrën se si energjia prodhohet, transportohet dhe përdoret. Kjo nënkupton jo vetëm investime të mëdha në infrastrukturë dhe teknologji, por edhe një ndryshim rrënjësor të politikave publike dhe sjelljen e konsumatorëve.
Koncepti i demokracisë energjetike është një koncept politik, ekonomik, shoqëror dhe kulturor që bën tok tranzicionin teknologjik të energjisë, forcimin e demokracisë dhe forcimin e pjesëmarrjes publike.
Tranzicioni energjetik
Tranzicioni energjetik nuk është vetëm një çështje teknike apo ekonomike, por është gjithashtu një proces shoqëror. Koncepti i demokracisë energjetike është një koncept politik, ekonomik, shoqëror dhe kulturor që bën tok tranzicionin teknologjik të energjisë dhe forcimin e demokracisë dhe forcimin e pjesëmarrjes publike. Që tranzicioni energjetik të jetë i drejtë dhe shoqërisht i pranueshëm është që ai të përfshijë qytetarët, të jetë demokratik, i drejtë, të garantojë mbrojtjen e mjedisit dhe të fuqizojë komunitetet që të jenë të afta të marrin pjesë në prodhimin dhe qeverisjen e energjisë.
Përfshirja aktive e qytetarëve, komuniteteve lokale dhe e grupeve të interesit në vendimmarrjet për energjinë siguron që përfitimet e energjisë së pastër të shpërndahen në mënyrë të drejtë. Në këtë mënyrë qytetari nuk është vetëm një konsumator pasiv, por është një protagonist aktiv që merr pjesë në prodhimin dhe menaxhimin e energjisë.
Komunitetet e energjisë së rinovueshme
Në praktikë, demokracia energjetike merr formë konkrete përmes komuniteteve të energjisë së rinovueshme. Këto nisma përfaqësojnë një alternativë të fuqishme ndaj modeleve të centralizuara për prodhimin e energjisë. Po çfarë janë komunitetet e energjisë së rinovueshme (KER)?
Një komunitet energjetik është një kolektiv i përbërë nga qytetarë, biznese të vogla dhe autoritetet vendore, që kanë bashkuar forcat me qëllimin për të prodhuar, menaxhuar dhe konsumuar energjinë për nevojat e kolektivit. Këto nisma nuk janë aspak një risi nga pikëpamja historie, ndonëse janë pak të shpërndara e më pak të njohura. Komunitetet energjetike janë thelbësore për një tranzicion të drejtë dhe të qëndrueshëm, pasi ato jo vetëm pakësojnë varësinë nga lëndët djegëse fosile dhe të dëmshme për mjedisin, por edhe rikthejnë kontrollin mbi energjinë te qytetarët, duke i bërë ata bashkëpronarë dhe vendimmarrës.
Një komunitet energjetik është një kolektiv i përbërë nga qytetarë, biznese të vogla dhe autoritetet vendore, që kanë bashkuar forcat me qëllimin për të prodhuar, menaxhuar dhe konsumuar energjinë për nevojat e kolektivit.
